Przez termin niwelacja terenu rozumie się geodezyjne pomiary wysokościowe polegające na wyznaczaniu różnic wysokościowych na danym terenie. Pozwala to zaznajomić się z jego dokładnym ukształtowaniem i nanieść te informacje na mapę. Wiedza o różnicach wysokościowych jest niezwykle cenna zarówno dla inwestorów jak i ekip budowlanych, które muszą uwzględnić kształt podłoża podczas pracy.

Jakie są rodzaje niwelacji terenu?

Pomiary wysokościowe przeprowadza się na wiele sposobów. Każdy z nich wymaga użycia innych urządzeń. Należy pamiętać, że dokładność pomiaru będzie się różnić zależnie od wykorzystanej techniki.

Najczęściej występujące rodzaje niwelacji terenu to:

• Niwelacja barometryczna - najmniej dokładna metoda, polegająca na pomiarach ciśnienia atmosferycznego, które jest zmienne zależnie od wysokości gruntu;
• Niwelacja hydrostatyczna - najdokładniejsza metoda, korzystająca z zasady naczyń połączonych do określenia różnic topograficznych;
• Niwelacja geometryczna - wykonuje się ją przy użyciu niwelatorów. Polega na pomiarze długości odcinków ustawionych pionowo łat geodezyjnych.
• Niwelacja trygonometryczna - wykonuje się ją przy użyciu tachimetrów. Polega na pomiarze kąta pionowego oraz odległości poziomej co pozwala na obliczenie różnicy wysokości przy wykorzystaniu własności geometrycznych trójkąta prostokątnego;
• Niwelacja fotogrametryczna - wysokość poszczególnych punktów odczytywana jest z na modelu przestrzennym (stereoskopowym), który powstaje podczas obserwacji pary zdjęć przy użyciu specjalnych przyrządów.
• Niwelacja satelitarna - wykonuje się ją za pomocą globalnego systemu nawigacji satelitarnej.
• Skaning laserowy - zdalny pomiar wysokości punktów przy pomocy precyzyjnej wiązki laserowej. Każdemu punktowi nadaje się współrzędne X, Y, X jak również parametry intensywności odbitego sygnału.

Metody przeprowadzania niwelacji terenu

Istnieją różne sposoby przeprowadzania wysokościowego pomiaru terenu. Dobiera się je zależnie od celu przeprowadzanych pomiarów. Do metod niwelacyjnych należą:

• Niwelacja punktów rozproszonych - wykorzystując tę metodę określa się wysokość szczegółów terenowych metodą niwelacji geometrycznej przy równoczesnym wyznaczeniu współrzędnych prostokątnych płaskich w państwowym systemie odniesień przestrzennych metodą biegunową;
• Niwelacja siatkowa - tą metodą markuje się punkty siatki, chyba że są trwałymi szczegółami terenowymi. Metoda jest stosowana na terenach płaskich, niezabudowanych lub na gruntach o jednolitym nachyleniu w sytuacji, kiedy wymagane jest regularne rozmieszczenie punktów wysokościowych na danym terenie.
• Niwelacja profilów - polega na dostosowaniu przekrojów poprzecznych na mierzonym obiekcie do warunków terenowych i zaleceń projektanta. Odległość między przekrojami poprzecznymi nie może przekraczać 100 m, a odległość między pikietami na przekroju poprzecznym - 25 m;
• Tachimetria - używając tej metody określa się wysokość szczegółów terenowych metodą niwelacji trygonometrycznej przy równoczesnym wyznaczeniu metodą biegunową współrzędnych prostokątnych płaskich w państwowym systemie odniesień przestrzennych.

Jak przebiega niwelacja terenu?

Pomiary wysokościowe wykonywane są przez dwie osoby. Zależnie od obranej metody wykorzystuje się do tego niwelator, tachimetr oraz łatę niwelacyjną. Jedna osoba zajmuje się ustawianiem łaty w wybranych punktach gruntu, a druga odczytuje wyniki pomiarów na urządzeniu. Punktem odniesienia jest sieć reperów wysokościowych, montowanych na stałe lub tymczasowo. Raperem mogą być betonowe słupy, haki montowane w ścianach lub drewniane pale. Wyznaczają one poziom zerowy względem którego opisywany jest kształt terenu. Wszystkie punkty znajdujące się poniżej poziomu reperów oznaczane jest wartościami ujemnymi, a te powyżej - dodatnimi.

Istnieje sieć reperów stałych i jest używana jako układ odniesienia przy wszystkich niwelacjach. Sieć ta pozwala na tworzenie map oraz budowę dróg, kanałów, czy mostów. Niwelacja terenów dotyczy wszelkich nieruchomości gruntowych, nie tylko działek prywatnych. Repery stałe stanowią podstawową osnowę geodezyjną na terenie całego kraju.

Powszechnie używane urządzenia geodezyjne pozwalają na określenie różnicy między położeniem repera a wysokością mierzonego punktu. Niwelator ustawiony w jednym punkcie umożliwia dokonanie wielu pomiarów. Kiedy geodeta zakończy zbieranie informacji z jednego punktu przestawia go w inne miejsce i powtarza proces. Po przeanalizowaniu danych ze wszystkich punktów tworzona jest mapa na której oznaczone są różnice wysokościowe. Precyzja jest niezwykle ważna podczas pracy. Źle ustawione urządzenie, lub nieznaczne jego przesunięcie prowadzi do błędnego pomiaru.

Czy do wykonania niwelacji terenu potrzebne jest pozwolenie?

Przepisy w Ustawie o prawie budowlanym nie definiują niwelacji terenu jako robót budowlanych. Oznacza to, że z założenia nie jest potrzebne pozwolenia na jej wykonanie. Jednak w przypadku, kiedy proces niwelacji jest etapem przygotowawczym do rozpoczęcia budowy takie pozwolenie będzie nam potrzebne. Na mocy art. 41 ust. 1 pkt 2 prawa budowlanego, inwestor, który nie ma decyzji o pozwoleniu na budowę, a rozpoczął prace niwelujące teren pod budowę podlega karom od organów nadzoru budowlanego. W tym przypadku niwelacja terenu jest traktowana jako samowola budowlana.

Wykonując niwelację terenu w celu np. Sprawniejszego usuwania wody z działki nie jest potrzebne zezwolenie. Należy przy tym pamiętać, że nie zawsze można modyfikować teren zgodnie z własnymi potrzebami. Jeśli prace przeprowadzane na terenie działki wpłyną negatywnie na otaczające grunty właściciel działki może zostać pociągnięty do odpowiedzialności na podstawie odrębnych przepisów.